Em xin chào chị Tường Anh, anh Phi, Ban Điều hành CCM, cùng các phụ huynh tham gia diễn đàn,
Em có một bé trai 32 tháng tuổi đang được theo dõi nguy cơ TK. Cách đây 4 tháng, em đưa con đi khám tại Bệnh viên Nhi TW (Hà Nội). Bác sĩ kết luận là “chậm phát triển ngôn ngữ, gia đình cho trẻ đi học mẫu giáo, 3 tháng sau khám lại.” Ngoài ra không kèm thuốc hoặc chỉ định, hướng dẫn đặc biệt nào. Điểm CARS trong phiếu test là 31-32 điểm, kèm theo nhận xét “Có suy giảm khả năng chú ý chung.”
Sau khi tham khảo một số tài liệu, học hỏi kinh nghiệm của các phụ huynh, cùng 4 tháng cho con đi học mẫu giáo, kết hợp can thiệp cá nhân 1h/ngày tại một trung tâm gần nhà, và mẹ dạy/chơi với con hàng ngày, em xin kể qua với các bác về tiến bộ cũng như vấn đề đáng lo ngại của con hiện nay để các bác giúp đỡ và cho gia đình lời khuyên.
I. THÔNG TIN CƠ BẢN VỀ CON VÀ NHỮNG ĐIỀU CON LÀM ĐƯỢC:
- Giới tính: Bé trai
- Tuổi: 32 tháng (tháng 7 năm 2009), là con một.
- Chiều cao: 95cm
- Cân nặng: 17kg
1. Đặc điểm vận động, sinh hoạt:
- Trộm vía con hầu như không có vấn đề gì về vận động thô; con đi lại, chạy, nhảy, leo cầu thang… ngay ngắn, vững vàng, hoàn toàn như trẻ bình thường. Con thích đi bộ, có thể đi bộ 1-2km từ nhà ra siêu thị hoặc từ trường về nhà mà không bắt mẹ hoặc bà bế cõng, trừ hôm nào con mệt thì con chủ động đề nghị “mẹ bế” hoặc “bà bế,” “bà cõng”…
Về vận động tinh, con biết xé giấy, biết nhặt tăm nhỏ trên nền nhà bằng hai ngón tay, biết xâu hạt cỡ nhỏ bằng đầu đũa, biết lấy các hình khối gai ra khỏi cọc… Biết dùng dĩa để ăn hoa quả, tự xiên và cho vào miệng rất chuẩn. Xúc cơm thì còn rất vụng, nhưng nếu mẹ xúc sẵn thì con biết tự cầm cho vào miệng khá gọn ghẽ. Biết lấy sữa, lắc hộp và tự cắm ống hút. Biết cầm cốc uống bằng 1 tay…
- Có vẻ như con cũng không bị rối loạn giấc ngủ mấy, buổi trưa ăn xong ở nhà hay ở lớp mầm non, con nằm chậm nhất cũng chỉ 15-20 phút là ngủ, từ 1-2 tiếng đồng hồ tùy từng hôm. Buổi tối thì lâu hơn, 9h30 tắt điện lên giường thì con phải nằm ê a đến hơn 10h mới ngủ, thậm chí có hôm đến 11h, nhưng đã ngủ thì thường ngủ khá sâu và một mạch đến sáng, nếu không bị ho hoặc ngạt mũi.
- Trộm vía khoản ăn uống và tiêu hóa của con khá tốt. Con biết nhai từ sớm và ăn được gần tất cả các loại thức ăn và hoa quả từng thử qua, 2 tuổi đã bắt đầu ăn cơm bình thường. Con cũng hầu như không bao giờ bị táo bón, chỉ lâu lâu mọc răng hàm thì có sốt nhẹ đi kèm với đi ngoài phân lỏng một chút thôi.
2. Nhận thức:
- Con có nhận thức khá tốt, đi kèm với trí nhớ không đến nỗi nào. Con biết và gọi được tên hầu hết đồ vật trong nhà, phân biệt và gọi rõ ông, bà, bố, mẹ, các cô các bác thân quen hay qua nhà chơi, tên các cô giáo ở trường, tên của hầu hết 10 bạn trong lớp mẫu giáo. …
- Từ 18 tháng con đã phân biệt và nói rõ được 7 màu cơ bản. Con đặc biệt thích các loại cờ - nhất là “cờ đỏ sao vàng”- bảng chữ cái và bảng chữ số, con nhận biết và nói được tất cả 24 chữ trong bảng chữ cái tiếng Anh, nhận biết và đếm được đến số 20. Con nhận biết và gọi tên được các hình cơ bản như tam giác, vuông, chữ nhật, tròn, elip, thoi…
- Con phân biệt và gọi tên được các phương tiện giao thông, loài vật và hoa, củ, quả…phổ biến, biết bắt chước tiếng kêu của một số con vật như bò, gà, chó, ếch, dê, hổ…
- Con biết chơi ghép hình rất khá, kiểu như trò thả hình khối và các con vật vào các lỗ có hình tương ứng, ghép hình trên bảng gỗ đơn giản.
- Con hiểu và hào hứng thực hiện được hầu hết các mệnh lệnh đơn giản và quen thuộc như vứt rác, cất đồ chơi, lấy đồ cho mẹ, đóng cửa, tắt điện… Một số mệnh lệnh kép (hai hành động) con cũng làm được.
- Bước đầu có ý thức chủ động về việc đi vệ sinh, thỉnh thoảng cũng đã biết gọi “Bi đi tè, Bi đi ị…” mặc dù chưa thường xuyên lắm.
- Có ý thức về sở hữu, biết cái gì của mình, cái gì của người khác.
3. Ngôn ngữ - Giao tiếp:
- Nói chung về ngôn ngữ dạng mệnh lệnh thức, thể hiện nhu cầu thì con tương đối khá. Con có thể chủ động dùng câu dài 4-5 từ hoặc hơn để thể hiện nhu cầu rất tốt, “Bà ơi (bố ơi, mẹ ơi) lấy…cho con.” Con biết dùng mẫu câu “Con muốn “..ăn (cơm, gà, xoài, lê, bún, mì tôm…thôi thì đủ cả)…uống (nước, sữa)…chơi (đĩa bay Toxy, Iphone)…xem (tivi, sóc nhí, máy tính…)…học (hoa, bảng chữ cái, lồng hình gai..)…”
- Con bắt đầu biết ghép từ, ví dụ con đứng nhìn mẹ rửa bát thì con nói “Mẹ rửa bát”, lát sau thấy mẹ rửa nồi thì con tự nói “Mẹ rửa nồi”. Ngôn ngữ của con từ lúc hoàn toàn máy móc thì bây giờ cũng đã có chút linh hoạt. Hỏi con là “Con khỉ ăn gì nhỉ?” thì con trả lời “Ăn chuối.” Sau đó hỏi ngược lại “Con gì ăn chuối?” con cũng biết trả lời là “Con khỉ”… đại loại thế, nhưng cũng còn ở dạng rất đơn giản thôi.
- Con trả lời được những câu hỏi xã hội đơn giản do được dạy nhiều lần như trả lời tên, tuổi, địa chỉ nhà, nhà có mấy người…
- Con biết chào hỏi khách đến nhà, tất nhiên là phải giục hoặc gợi ý. Đến nhà ai mà con không thích là con chủ động bye bye để được về nhà, hoặc không thì con đề nghị thẳng là “Đi về đi!”
- Biết nói “Bi bị đau (môi, bụng, răng…)”
- Con biết nói “Không” để thể hiện những gì mình không thích, như “Không ăn cháo, không lên nhà, không xịt mũi, không đi bác sĩ…” Ngược lại, con biết nói “có ạ” để thể hiện sự đồng tình với những gì con thích.
- Con thuộc hàng chục bài hát dài ngắn các loại, vài bài thơ, chuyện kể… con rất thích hát và đọc thơ nhưng nói chung là rất ngọng.
4. Thể hiện cảm xúc:
- Con rất tình cảm, gắn bó với mẹ, bố, ông bà. Biết thể hiện tình cảm với từng người trong gia đình theo mức độ và cách thức khác nhau. Biết chủ động ôm hôn bố, mẹ, hoặc bà để chia tay trước khi con vào lớp, chủ động bye bye mọi người. Thỉnh thoảng ở nhà con cũng chủ động vuốt má, ôm hoặc hôn bố, mẹ và bà rất âu yếm. Con thích chơi với bố, mẹ các trò như tung, bắt, kéo cưa lừa xẻ, trốn tìm, nu na nu nống.
- Từ bé con đã biết ghen mỗi khi bố, mẹ hoặc bà bế em bé khác. Bây giờ thì con biết nói, “Mẹ (bà, bố) vứt/cất bạn (em) đi!” mỗi khi bố, mẹ, bà giả vờ mang bạn khác về nuôi.
- Biết nói sợ cái gì đó, “sợ bác sĩ, sợ bạn này, bạn kia…”
5. Khả năng bắt chước:
- Con cũng có khả năng bắt chước khá; con thích cầm micro giả vờ hát như ca sĩ, thích cầm chổi và hót rác rồi nói “quét nhà, quét sân,” biết giả vờ cho các bạn (thú bông trong nhà) ăn, biết bắt chước cầm điện thoại gọi taxi và đọc địa chỉ nhà vanh vách (như vẹt), buổi tối đi ngủ con rất thích giả vờ làm con hổ ăn thịt mọi người trong nhà…
5. Hành vi, cảm giác:
- Con không có dấu hiệu bị rối loạn cảm giác, không quá nhạy cảm với âm thanh lạ, hay phản ứng quá mức trong môi trường mới, con chấp nhận và thích nghi với sự thay đổi khá nhanh, con có thể phân biệt nóng, lạnh, cay, ngọt, đắng rõ ràng. Gần như không có hành vi nổi loạn, đập phá đồ đạc hoặc tự làm đau mình hay người khác. Hầu như không đi nhón chân, không còn xoay tròn người. Cáu lắm thì hét ăn vạ chứ không có hành vi bạo lực. Ở lớp thỉnh thoảng cũng có tranh đồ chơi với bạn khác, nhưng không cắn xé hay đánh nhau với bạn.
- Không còn sợ hay ghét chỗ đông người, phân biệt rõ người quen người lạ, nhưng ít cho người lạ động vào người hoặc bế.
- Ở lớp mẫu giáo hoặc trung tâm, hay học với mẹ tại bàn, con chịu ngồi ghế khá ngoan trong suốt giờ học hoặc giờ ăn, ít chạy lăng quăng.
II – NHỮNG VẤN ĐỀ CỦA CON:
Nếu có còn kiên nhẫn đọc đến đây thì chắc các bác đang tự nhủ bố mẹ cháu bị “tự kỷ ám thị” khi nghĩ rằng con mình “có vấn đề”. Tuy nhiên, trong thực tế con em có rất nhiều vấn đề, trong đó có những vấn đề “chí tử” nhất và đặc trưng ở trẻ tự kỷ như kém tập trung, rối loạn ngôn ngữ và giao tiếp kém.
1. Độ tập trung ngắn:
- Đây vẫn là vấn đề nan giải nhất của con, kể cả sau 4 tháng can thiệp vừa qua. Bình thường chỉ cần không có ai ngồi cạnh giám sát hoặc khích lệ, nói chuyện với con là con lại cũng nhìn ra chỗ khác. Ngay cả ở nhà bây giờ con vẫn thỉnh thoảng lại nhìn xa xăm vô định vào đâu đó. Khoản hồi đáp và phản xạ cũng nan giải lắm, bình thường gọi con giật giọng cũng phải 2-3 lần con mới quay đầu lại, họa hoằn hứng lên mới “Dạ” cho một câu.
- Giao tiếp mắt của con đã có cải thiện ít nhiều, nhưng vẫn chưa được tốt lắm. Với bố mẹ và các cô giáo can thiệp cá nhân thì có vẻ tạm ổn nếu như kiên trì bắt con phải chú ý, nhưng với người lạ hoặc những người con ít tiếp xúc thì hầu như con không chịu giao tiếp mắt mấy.
2. Rối loạn ngôn ngữ và Giao tiếp kém:
- Đọc phần trên thì chắc các bác thấy con đã nói được nhiều, nhưng tiếp xúc lâu thì thấy rõ ràng là ngôn ngữ của con có vấn đề, hay nói cách khác là rối loạn ngôn ngữ: ở nhà hay ở lớp mầm non con vẫn thường nói một mình mà chẳng nhìn vào ai cả, cú pháp nhiều lúc rất rập khuôn, máy móc.
- Con cũng rất ít chủ động trong ngôn ngữ và giao tiếp, ngoài chủ động đưa ra các yêu cầu sát sườn như ăn, uống, chơi ra thì con hầu như không biết cách bắt đầu và duy trì hội thoại.
- Con vẫn nhại lời, đặc biệt là các câu hỏi mà con không biết câu trả lời. Cùng với thời gian và vốn nhận thức tăng lên, hiện tượng nhại lời đã giảm đáng kể nhưng vẫn còn. Và đặc biệt, điều đáng ngại nữa là con chưa biết cách đặt câu hỏi, kể cả câu hỏi đơn giản nhất như “Ai đây?” “Cái gì đây?” “Mẹ đâu rồi?”
- Giọng nói của con cũng hơi khác lạ, nhiều lúc nghe như ngạt mũi, lúc thì lại the thé, hoặc eo éo như con mèo con, đã tập cho con thổi giấy, thổi nến, thổi còi, tập vận động, rồi đi bộ nhiều rồi nhưng hơi của con có vẻ vẫn yếu. Ngữ điệu thì ngân nga như hát.
- Con vẫn chưa hình thành nhu cầu thích chơi với các bạn. Ở lớp mầm non con ngồi giữa các bạn, cùng lắm là quay sang cười với bạn, hoặc hứng lên thì giành, cướp đồ chơi. Hầu như chưa bao giờ thấy con chơi “cùng” các bạn. Trong các hoạt động tập thể thì thường con không tập trung chú ý, nói gì đến tham gia cùng. Nếu bố, mẹ yêu cầu thì con cũng biết chạy lại vuốt má, ôm hôn, cười toe toét hoặc bắt tay các bạn, nhưng chơi cùng thì không.
3. Hành vi rập khuôn – Nhận thức và tư duy trừu tượng kém:
- Ở con vẫn có những hành vi và biểu hiện mà ai tinh ý là thấy ngay con không giống các bạn khác. Ngồi trong lớp thỉnh thoảng con lại nghẹo đầu nghẹo cổ, luôn tay đưa lên gãi đầu gãi tai, hoặc không thì lắc lư, đung đưa người trên ghế. Khi chơi xếp hình hoặc lego, con hay chọn ra những khối giống hệt nhau, những khối khác thì con bỏ ra một bên. Con chơi nhiều loại đồ chơi, không đặc biệt gắn bó với đồ gì, nhưng có những thứ dường như con chú ý nhiều hơn đến chi tiết thay vì chức năng chủ yếu của đồ vật.
- Những cái trước mắt con nhìn thấy, sờ mó được thì con học và nắm bắt rất nhanh, nhưng nói đến những khái niệm trừu tượng một chút là con không hiểu, bắt đầu hiểu khái niệm “xong rồi” hoặc “chưa xong”, nhưng còn rất mù mờ về những khái niệm thời gian như “tí nữa, lát nữa, mai, sau này”… Các trò chơi tưởng tượng và đóng vai của con cũng còn rất nghèo nàn, có lẽ vì con không hiểu nên cũng không hứng thú lắm.
- Con chưa biết gật đầu để tỏ vẻ đồng ý, hay lắc đầu để phản đối một cách tự nhiên, chủ động. Con chỉ biết lắc đầu một cách máy móc, như một vận động riêng biệt.
4. Chưa chủ động được vấn đề vệ sinh cá nhân:
- Đây cũng là vấn đề nan giải. Gần đây thỉnh thoảng con cũng biết gọi khi muốn đi tè, đi ị, nhưng cũng chập chờn lắm. Đa phần thời gian nếu không giục con đi tè là con ị hoặc tè ra quần, sau đó mới gọi “Bi bị tè dầm”!
5. Hệ miễn dịch suy yếu so với trước:
- Trước khi cai sữa mẹ ở thời điểm gần 2 tuổi, con hầu như rất ít ốm, trộm vía. Nhưng sau khi cai sữa đến giờ con ốm liên tục, chủ yếu vì các bệnh liên quan đến hô hấp, dường như hệ miễn dịch của con có dấu hiệu suy giảm, hoặc cũng có thể thời tiết năm vừa rồi khắc nghiệt quá. Con bị viêm VA mãn tính, VA thường xuyên sưng to làm con ngáy to, viêm họng, viêm phế quản kèm theo. Bệnh viện Tai Mũi họng TW đã chỉ định nạo, nhưng con vẫn chưa khỏi hẳn hoàn toàn để thực hiện.
Hôm trước mẹ cháu đi nghe một hội thảo với sự tham gia của bác sĩ người Australia, mẹ cháu nán lại hỏi thêm thì bà bác sĩ cũng khuyên là nếu đã có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa thì nên nạo VA càng sớm càng tốt (với trường hợp của con thôi), vì để lâu con càng gặp khó khăn về hô hấp, bà bác sĩ nhấn mạnh viêm VA cũng là nguyên nhân con bị thiếu ô xy, dẫn đến giảm tập trung, và khả năng nói, phát âm của con cũng bị ảnh hưởng.
III – CHẾ ĐỘ CAN THIỆP CỦA CON HIỆN NAY
1. Đi học mầm non:
- Hiện tại, từ thứ Hai đến thứ 7 con đi học trường mầm non gần nhà từ 8h30 sáng đến 3h30 chiều. Lớp con có khoảng hơn 10 bạn với hai cô giáo. Vì chỉ là trường mẫu giáo hòa nhập thường, nên kết quả rõ rệt nhất của con sau gần 4 tháng đi mẫu giáo chỉ là vào nếp ăn ngủ, ngồi ngoan trên ghế, không chạy lăng quăng, chấp hành cơ bản nề nếp trong lớp, vui vẻ đến lớp… Được cái con mất tập trung nhưng vẫn thuộc khá nhiều bài hát các cô dạy trên lớp, biết tên và nhớ mặt hầu hết các bạn.
2. Can thiệp cá nhân tại trung tâm:
- Cũng từ thứ 2 đến thứ 7 hàng tuần, từ 4 đến 5 giờ chiều, con học cá nhân với cô giáo tại một trung tâm can thiệp ở gần nhà và cũng gần trường mầm non. Nói chung con học khá ngoan và hợp tác, mặc dù nhiều hôm vẫn không tập trung lắm.
- Qua 4 tháng học, các cô cũng nhận xét là về tổng thể con đã có tiến bộ đáng kể, nhưng không được như kỳ vọng của các cô (tất nhiên là bố mẹ cháu còn kỳ vọng nhiều hơn thế).
3. Can thiệp tại nhà:
- Hàng ngày mẹ và bà cố gắng tập vận động cho con (xà trẻ em, tập chéo, lăn thảm gai…) 3 lần vào buổi sáng, buổi chiều và buổi tối. Kết hợp với đi bộ từ lớp can thiệp về nhà hoặc đi bộ ra ngoài đường chơi sau bữa tối.
- Buổi tối con ngồi chơi và học tại bàn với mẹ (ôn các bài học tại lớp, kết hợp với những bài học mẹ tự tìm kiếm) trong vòng khoảng 1 tiếng đồng hồ. Con học vẫn không tập trung lắm, nhưng nhìn chung con cũng rất vui vẻ và hợp tác.
- Ngày nghỉ hoặc hôm nào rỗi rãi thì mẹ và bà đưa con đi chơi nhà bạn bè gần đó, đi siêu thị ra chợ mua đồ hoặc trung tâm vui chơi. Con rất thích và luôn chủ động đòi đi chơi. Những chuyến đi như vậy giúp con nghỉ ngơi thay vì học hành và con cũng mạnh dạn, nhanh nhẹn hơn.
Chị Tường Anh ơi, theo kinh nghiệm của chị thì con em bị TK ở mức độ nào ạ? Làm thế nào để con tiến bộ nhanh chóng hơn trong những vấn đề vô cùng khó nhằn là tập trung, giao tiếp, và ngôn ngữ? Câu hỏi “Con có bị Tk hay không?” thực ra cũng không còn đeo đẳng và ám ảnh quá nhiều trong tâm trí bố mẹ như trước kia. Đã xác định bất kể là gì thì con cũng chậm phát triển hơn hẳn so với các bạn cùng lứa, cứ bắt tay vào khắc phục những vấn đề trước mắt đã. Nhưng có một trăn trở khôn nguôi là nếu không may con bị TK thật thì dường như chế độ can thiệp hiện nay có lẽ là chưa đủ tích cực để con có những tiến bộ vững chắc và nhanh chóng hơn chăng? Bố mẹ có nên cho con vào học bán trú cả ngày tại trung tâm chuyên biệt hay để tiếp tục con đi học hòa nhập như hiện nay kết hợp với can thiệp theo giờ? Bố mẹ cháu đang tính cả đến phương án tìm một cô giáo mầm non có kinh nghiệm và kiến thức về tự kỷ để đi kèm con tại trường mầm non. Các bác có thể cho lời khuyên và chia sẻ kinh nghiệm về vấn đề này được không?
Hiện tại hàng ngày ở nhà, con chỉ có bà nội và mẹ bên cạnh thôi. Bố cháu đang đi công tác dài hạn ở Campuchia phải tròn 2 năm nữa mới về. Một năm qua bố con cũng tranh thủ gặp nhau được 4 lần ngắn ngủi. Bình thường con trai rất quấn bố, và ở bên bố dường như nhu cầu và khả năng giao tiếp của con cũng tốt hơn hẳn. Hai mẹ con đang băn khoăn không biết có nên cho con sang Campuchia ở hẳn với bố không. Nếu hai mẹ con sang Campuchia với bố thì có nghĩa là con sẽ hoàn toàn không có môi trường can thiệp như trường mẫu giáo, trung tâm chuyên biệt để giúp con như ở Hà Nội, con chỉ ở nhà học với mẹ và bố thôi. Nếu con bị TK thật thì mà lại sang với bố thì lúc quay về Việt Nam, con đã 4,5 tuổi rồi, bố mẹ sợ lại đánh bạc với tương lai của con mất, liệu như thế có lỡ mất khoảng thời gian vàng để can thiệp tích cực cho con ở Việt Nam không? Liệu việc bố mẹ tự dạy và chơi với con có đủ không?
Bố mẹ cháu cảm ơn các bác rất nhiều và cầu mong tất cả các con đều tiến bộ!